Czy ludzie... Czy my naprawdę nie słuchamy już muzyki?

Jeśli zapytacie audiofilów, z jakimi problemami boryka się ta branża i co zagraża dalszemu rozwijaniu pasji, której oddają się od wielu lat, usłyszycie mnóstwo historii krążących wokół dwóch kwestii - pieniędzy i technologii. Aby słuchać muzyki, trzeba bowiem posiadać jakikolwiek sprzęt grający i wykupić dostęp do jednego z popularnych serwisów strumieniowych, ewentualnie kupować płyty lub jeździć na koncerty. Elektronika staje się coraz droższa, w związku z czym złożenie przyzwoitego systemu stereo stało się kwestią nie pięciu, ale raczej dziesięciu tysięcy złotych. Sam proces konfigurowania i kupowania takiego zestawu także jest bardziej skomplikowany niż kiedyś. Dwadzieścia lat temu brało się kolumny, wzmacniacz, odtwarzacz płyt kompaktowych i kilka niezbędnych kabli, a teraz zaczynamy od pytania, z jakich usług najczęściej korzystamy i jaki mamy telefon, a następnie sprawdzamy, czy dany sprzęt obsługuje wszystkie serwisy, formaty i aplikacje, na których nam zależy. Niektórzy twierdzą, że problemem numer jeden jest brak dostępu do wiedzy. W dobie Internetu? Wydaje się to dziwne, ale to prawda. Znalezienie sklepu ze wzmacniaczami jest łatwe, ale aby dowiedzieć się, jak działają, trzeba się nieźle napocić i poświęcić na to znacznie więcej czasu. A co z nowymi formatami? Gdzie te nagrania w jakości studyjnej, których nie możemy się doczekać? I tak dalej, i tak dalej... Istnieje jednak jeszcze poważniejsze zagrożenie, którego większość z nas nie dostrzega. Wszystko wskazuje bowiem na to, że nie słuchamy już muzyki. A przynajmniej nie tak, jak przyzwyczailiśmy się to rozumieć.

Wbrew temu, co wyobrażają sobie melomani, dla większości ludzi nie jest to szczególnie ważna czynność. Nie mają jasno określonych preferencji, nie są fanami konkretnych artystów, a ze znanych w środowisku muzycznym twarzy kojarzą jedynie te, które widzieli w jednym z portali plotkarskich lub telewizji śniadaniowej. Takie osoby można nazwać muzycznymi mugolami. Większość z nich nie ma w domu ani jednej płyty, nie wspominając o sprzęcie hi-fi. Jeśli w ogóle nachodzi ich ochota, aby czegoś posłuchać, włączają radio. Wcale nie w oczekiwaniu, że trafią na ulubioną piosenkę, ale raczej po to, żeby coś grało lub gadało w tle, gdy kroją ogórka, jadą samochodem lub rozpracowują dzisiejszą stertę papierów. Widać to nie tylko w domach, ale także w biurach, urzędach i salonach fryzjerskich. Niby można by było włączyć jakąś playlistę albo podcast, ale w radiu więcej się dzieje. Muzyka jest przerywana żartami prowadzących, esemesowymi konkursami, reklamami tabletek na wzdęcia albo wiadomościami o stopach procentowych i korkach na Wisłostradzie. Puszczane w kółko piosenki pełnią rolę wypełniacza czasu. Niedawno jeden ze słuchaczy odkrył, że pewna mało popularna rozgłośnia nadawała tę samą playlistę co dwa tygodnie, a zdarzały się dni, kiedy od rana do wieczora rozkład jazdy był prawie identyczny. Rzecznik prasowy stacji poinformował, że zawiódł czynnik ludzki. Mnie jednak w całej tej aferze najbardziej zdziwił fakt, że ktoś w ogóle to zauważył. Z tego, co się orientuję, trochę to zajęło.

Z raportu opublikowanego przez CBOS wynika, że 68% Polaków słucha tylko tej muzyki, którą słyszy w radiu. Na drugim miejscu, z wynikiem 39% ankietowanych, znalazła się - uwaga, uwaga - telewizja. Miejsce trzecie - 30% - to bezpłatne serwisy internetowe, takie jak YouTube czy SoundCloud. Wszystkie inne źródła, które dają jakąś nadzieję na uzyskanie dobrego dźwięku to absolutny margines. Płyty CD i DVD - 14%, pliki zapisane w pamięci urządzenia - 11%, płatne serwisy internetowe - 8%, płyty winylowe - 2%. Wychodzi na to, że zaledwie kilkanaście procent populacji słucha muzyki w sposób świadomy, kontrolując ten proces i sterując tym, co leci z głośników. Z punktu widzenia melomana jest to zatrważające. Gdyby jeszcze dostęp do serwisów streamingowych był czymś trudnym lub kosztownym, można by było to usprawiedliwić, ale te aplikacje są bajecznie prosta w obsłudze, miesięczna subskrypcja to kwestia niecałych dwudziestu złotych. Płyty kompaktowe potaniały tak, że można je kupić nawet w dyskontach spożywczych. 50 Cent, Aerosmith, Andrea Bocelli, Eminem, Evanescence, Greta Van Fleet, Mark Knopfler, Mike Oldfield, Diana Krall, Limp Bizkit, Massive Attack, Nirvana, Offspring, Slayer, Vangelis - każdy krążek za niecałe dwie dychy. Słyszałem, że te wyprzedaże cieszą się sporą popularnością, ale domyślam się też, że na tanie wydania rzucili się przede wszystkim melomani, którzy posiadają już sporą płytotekę. Czyli jakaś część z tych 10-15% społeczeństwa, które w ogóle słucha muzyki w sposób nieprzypadkowy.

Jednym z katalizatorów spadku zainteresowania muzyką był postęp techniczny. Trudno jednak oprzeć się wrażeniu, że w gruncie rzeczy wywołała je bierność i opieszałość branży, która okopała się w bastionie obrońców płyty kompaktowej - wynalazku liczącego sobie już ponad czterdzieści lat. Jeśli nie wierzycie, że jest to antyczna technologia, poszukajcie na YouTubie filmu zatytułowanego "Introducing The Amazing Compact Disc | 1982". W Polsce obowiązywał wtedy stan wojenny, prezydentem USA był Ronald Reagan, a Kazik Staszewski i jego kumple założyli zespół Kult. Przeciętnego zjadacza chleba trudno zainteresować czymkolwiek, co zostanie wydane na takim prehistorycznym nośniku. Być może dlatego poszukiwanie lepszych metod słuchania muzyki prowadziło z jednej strony do popularyzacji plików, z drugiej zaś uruchamiło przedziwny mechanizm powrotu do winyli, które może i są jeszcze bardziej niepraktyczne niż cedeki, ale oferują zupełnie inny dźwięk i zapewniają dodatkowe wrażenia z odsłuchu, od ręcznej obsługi gramofonu po możliwość wzbogacenia wydawnictwa o różnego rodzaju bonusy. Znów mówimy jednak o trendach dotyczących wąskiej grupy ludzi. Dla przeciętnego obywatela cały ten renesans czarnych płyt jest tylko ciekawym tytułem w porannej gazecie. Nie dotyczy go w najmniejszym stopniu. Poza tym badania pokazują, że spora część tego winylowego boomu to nic innego jak moda na kolekcjonowanie lub wręcz czyste spekulanctwo. Z ankiety, na którą powołuje się BBC, wynika, że 41% nabywców płyt winylowych posiada gramofon, ale go nie używa, a kolejne 7% przyznało, że takiego urządzenia nie ma. Innymi słowy, 48% osób kupujących winyle nie ma zamiaru ich odtwarzać.

Streaming, do którego audiofile początkowo podchodzili z dużą rezerwą, dla melomanów okazał się prawdziwym odkryciem. Dobry serwis strumieniowy pozwala nam zapomnieć o kolekcji muzyki na nośnikach fizycznych, ale przy okazji zmieni nasze przyzwyczajenia. Zasoby muzyki dostępnej w każdym miejscu i o każdej porze są ogromne, ale potrzeba też jakiegoś bodźca, aby odkryć coś naprawdę ciekawego. Tymczasem najważniejsze, zarówno dla wytwórni, jak i samych aplikacji, wydają się być nowości, a przeszukiwanie zakładek z najświeższymi wydawnictwami to droga przez mękę. Po pewnym czasie serwis poznaje nasze preferencje i podpowiada, jaka muzyka może nam się spodobać. To bardzo fajne, ale łatwo też zauważyć, że algorytm dąży do tego, aby wcisnąć nas w ciasną szufladkę, a jeżeli sami nie zaczniemy włączać bardziej różnorodnej muzyki, staniemy się ekspertami od jednego gatunku. Użytkownicy ufają tym mechanizmom, pozwalając sobie wylosować odtwarzany materiał, przez co prawdopodobieństwo, że odkryją muzykę nagraną wiele lat temu, jest naprawdę niewielkie. Na YouTubie można znaleźć filmiki, na których ludzie mający na oko dwadzieścia lat po raz pierwszy w życiu słuchają czegoś takiego jak "Chop Suey" System of a Down. Ich reakcje są szokujące. Muzyka bardzo im się podoba, ale po chwili zaczynają zadawać pytanie, co to takiego i dlaczego nigdy tego nie słyszeli. Że niby jak dawno nagrano ten kawałek? Dwadzieścia lat temu? Niemożliwe!

Niestety, usługi streamingowe mają jeszcze jedną wadę. Ponieważ mieszanie odtwarzanych utworów i tworzenie własnych playlist jest tak łatwe, niektórzy częściej słuchają takich właśnie składanek - czasami własnych, a czasami przygotowanych przez redakcję danego serwisu. Prowadzi to jednak do momentu, w którym nie znamy już płyt, z których owe utwory pochodzą. Nie wiemy nawet, czy pierwotnie były elementem większej całości, czy zostały wydane jako single. Jeżeli i tak mają skończyć na playliście, nie ma to większego znaczenia. Sam złapałem się na tym, że choć moja prywatna playlista liczy 670 utworów, najczęściej tego nie wiem. Postanowiłem to naprawić i kiedy jakiś kawałek naprawdę mi się podoba, szukam całego albumu i słucham go od początku do końca. Muszę to jednak w pewnym sensie wymusić. Inaczej po ostatnich dźwiękach utworu zamykającego daną płytę Spotify lub TIDAL zaczną losować kolejne kawałki, wybierając te, które ich zdaniem są podobne. Ostatnio puściłem na przykład piękny singiel "Tamte Dni" duetu Krzewy. Algorytm najwyraźniej uznał, że słucham polskiego folku, więc zaserwował mi "Czerwone Korale" Brathanków. No tak, dokładnie o to chodziło, głupcze! Niektórzy wykonawcy doszli do wniosku, że streaming zwyczajnie ich nie interesuje, dlatego niektórych albumów nie znajdziemy w zasobach żadnego z popularnych serwisów. Normą stało się też to, że część polubionych przez nas utworów po pewnym czasie znika i zostają po nich tyko przygaszone tytuły. Moim zdaniem jest to jednak walka z wiatrakami. Jak bardzo trzeba lubić daną płytę, aby kupić ją w postaci fizycznej i... No właśnie, co? Słuchać jej w samochodzie? Zripować za pomocą starego laptopa? A może pobrać pliki oficjalną drogą, po czym wyłączać apkę Spotify lub TIDAL-a i odpalać inny odtwarzacz za każdym razem, gdy najdzie nas ochota na ten właśnie album?

Ponieważ niemal cała nasza aktywność przeniosła się do sieci, wytwórnie muzyczne i agencje opiekujące się artystami grasują właśnie w tej rzeczywistości, starając się przyciągnąć naszą uwagę i, przepraszam za okropne słownictwo, zrobić hajp swoim kontentem. Widzę to w mailach, które przychodzą do mnie z nieznanych mi powodów. Właściwie nie ma już długich wiadomości o tym, że zbliża się premiera nowej płyty kogoś tam. Są za to króciutkie informacje, z których najbardziej rozbrajają mnie instrukcje w stylu "single do grania w tym tygodniu". To jest właściwie bezpośredni rozkaz wydawany dziennikarzom przez agencję. Pozostałe wiadomości to takie SMS-y - nowy singiel, nowa okładka, nowy teledysk... Każdą z nich da się streścić w jednym zdaniu lub jednym obrazku. Aby być na bieżąco z twórczością naszych ulubionych artystów, trzeba podążać za nimi w mediach społecznościowych, lajkować i komentować każdy post o niczym. W końcu na tym im zależy, bo to generuje ruch. Muzyka na przestrzeni lat wielokrotnie dostosowywała się do realiów kreowanych przez technologię. Wymiary rowka, średnica płyty gramofonowej i prędkość, z jaką owy krążek miał się obracać podyktowały na przykład maksymalny czas trwania utworu, który mógł zostać zapisany na takiej płycie w sposób ciągły. Artystów najbardziej zaczęły jednak ograniczać schematy przyjęte w rozgłośniach radiowych. W większości z nich nie ma co marzyć o wysłuchaniu jakiejś kobyły w rodzaju 16-minutowego "Again" Archive. Mogłoby do tego dojść tylko wtedy, gdyby cały zespół zginął w katastrofie lotniczej. Dziś trendy dyktują media społecznościowe, z których dla branży muzycznej najważniejszy jest TikTok. Generalnie liczy się to, aby wpuścić tam kilkunastosekundowy filmik i sprawić, aby stał się wiralem. Z tego idiotycznego mechanizmu nabijał się satyryczny portal ASZdziennik. Trwają prace nad 30-sekundową wersją "Trenu - Ofiarom Hiroszimy" Pendereckiego - głosi nagłówek wyśmiewający pogoń za popularnością na TikToku. Co będzie dalej? Zgadywanie po pięciu nutkach jak w znanym teleturnieju?

Być może sedno sprawy tkwi nie w samej technologii, ale w tym, jak wygląda dziś nasze życie. Jakiś czas temu pewien znajomy audiofil powiedział mi, że jego zdaniem sprzęt audio jest obecnie mniej popularny niż kiedyś, bo wszyscy mamy większy wybór i więcej ciekawych rzeczy do zrobienia. Cofnijmy się w czasie dwadzieścia, może trzydzieści lat. Jakie zainteresowania mieli ludzie młodzi i ci w średnim wieku? Co robili w wolnym czasie? Nie było Internetu, smartfonów i wielu innych rzeczy, tak oczywistych z dzisiejszego punktu widzenia. Można było wybrać się na spacer, spotkać się ze znajomymi albo obejrzeć coś w telewizji, w której były dwa albo trzy kanały. Sprzęt audio dostarczał rozrywki, był po prostu świetnym sposobem na spędzanie wolnego czasu. Dzięki niemu każdy mógł posłuchać muzyki ze znajomymi, wymienić się z nimi kasetami lub płytami. To była super sprawa. Kto miał jakieś rzadkie nagrania lub fajny sprzęt, był po prostu kimś. Teraz słuchanie muzyki jest tylko jedną z wielu rzeczy, którymi możemy się zająć w naszych nowoczesnych domach. Mamy konsole, tablety, filmy dostępne na wyciągnięcie ręki i wiele innych atrakcji, które pochłaniają nasz czas. Wychodząc z domu z telefonem, możemy do kogoś zadzwonić i pogadać, bo kiedyś to byłby majątek, a dziś prawie wszyscy mają nielimitowane połączenia i mogą paplać ile wlezie. Nawet w autobusie. Z drugiej strony możemy też słuchać podcastów lub audiobooków. Może na krótką przejażdżkę rowerem nie jest to idealna opcja, ale na kilka godzin za kierownicą? To już kuszące. W ten sposób, nawet jadąc samochodem po autostradzie, możemy "przeczytać" książkę lub wchłonąć serię wywiadów z ciekawymi ludźmi.

Jakiś czas temu planowałem przeprowadzić wywiad z kierownikiem jednego ze stołecznych salonów ze sprzętem audio. Ostatecznie się to nie udało, ale zachowałem naszą rozmowę i teraz jedna z jego wypowiedzi wydaje mi się jeszcze bardziej aktualna. "Dzisiaj ludzie nie są przyzwyczajeni do słuchania muzyki w taki sposób, jak odbywało się to jeszcze dwie dekady temu. Trzeba było włączyć całą wieżę, nastawić płytę lub kasetę, usiąść i wysłuchać danego albumu od początku do końca. A teraz? Spróbujmy posadzić młodego człowieka na kanapie i zaprosić go do wysłuchania choćby kilku utworów z normalnego systemu stereo, a po paru minutach zacznie się wiercić i nie zrozumie, co właściwie chcemy z nim zrobić. Rozwój technologii trochę nas zmienił, odsunął od słuchania muzyki w klasyczny sposób. Dlatego młodzi ludzie powoli przestają rozumieć ideę sprzętu hi-fi. Oni go nie kupią. Ale kupią głośniki, które będą grały tam, gdzie ich właściciel wybierze się ze swoim smartfonem. Szukają wygodnych i prostych rozwiązań, najchętniej kolumn i systemów, które włącza się do prądu i obsługuje za pomocą jednego z wielu urządzeń mobilnych. Chcą mieć fajny dźwięk, ale bez żadnych wyrzeczeń, a potem ewentualnie dokupić sobie drugi lub trzeci głośnik, aby łatwo się między nimi przełączać. Nieuchronnie zmierzamy w stronę świata, w którym jesteśmy w ciągłym ruchu i bez przerwy coś robimy. Na muzykę zostaje coraz mniej miejsca. Dlatego coraz ostrzej rysuje się podział na takich młodych melomanów i audiofilów słuchających muzyki w klasyczny sposób, traktujących to jako odrębną czynność służącą czerpaniu przyjemności z kontaktu z muzyką." - powiedział. I trafił w dziesiątkę, prawda?

Wydaje mi się, że powoli wymiera nawet rozmawianie o muzyce. Wydawałoby się, że w czasach tak powszechnego i łatwego dostępu do nagrań z różnych zakątków świata i różnych epok, ludzie będą szukali przewodników, którzy oprowadzą ich po tym niezwykle złożonym świecie - dziennikarzy, blogerów, recenzentów. Tymczasem odnoszę wrażenie, że zainteresowanie czyimiś wrażeniami z odsłuchu danego albumu jest coraz mniejsze, czasami wręcz zerowe. Jeszcze jakiś czas temu byłem przekonany, że wynika to właśnie z możliwości dokonania własnej oceny w ciągu kilku minut. Po co wczytywać się w czyjeś obserwacje na temat nowego wydawnictwa jakiegoś tam artysty, skoro odsłuch jest kwestią dwóch kliknięć? Odpalamy, słuchamy i za chwilę sami będziemy wiedzieć, czy nam się to podoba, czy nie. Dziś jednak nie jestem pewien, czy aby na pewno tak to działa. Kiedyś to była zupełnie normalna sprawa. O muzyce gadało się na szkolnych korytarzach, na wakacjach albo podczas spotkań ze znajomymi. A teraz? Jako siwowłosy dziad przyznaję to z przykrością, ale nawet ludzie, z którymi kiedyś wymieniałem się płytami, teraz - kiedy już nadarzy się okazja, by porozmawiać, do którego to święta dochodzi może trzy razy w roku - opowiadają właściwie tylko o pracy, kredycie, urokach posiadania dzieci, aferach rodzinnych i problemach zdrowotnych. Recenzje nowych płyt, często publikowane w momencie ich premiery, dawniej potrafiły wywołać ogromne emocje i lawinę komentarzy. Teraz już nie. Gdzie przeniosły się te dyskusje? Naprawdę są już tylko na TikToku? A może artykuły o muzyce cieszą się coraz mniejszą popularnością, może na forach wieje nudą, może rzadko kto rozmawia już o nowych płytach dlatego, że prawie wszyscy mają to głęboko w dupie?

• « poprz.
• nast. »